موزه

* موزه :

در دوران کلاسیک واژه موزه به جایگاه نه خدای یونان که رب النوع­های هنرو اندیشه بودند اطلاق می­شد. در اواخر قرن سوم ق.م بطلیموس اولین موزه را در شهر اسکندریه تأسیس کرد.

در قرون وسطی نام موزه به عنوان محلی به کار برده می­شد که در آنجا مجموعه­هایی از اشیاء کمیاب و جالب ادوار گذشته از قبیل تاریخ طبیعی تا آثار هنری را به نمایش در می­آورند.

* موزه در ایران :

اولین نمونه موزه را می­توان در دوران سلسله هخامنشی و با شکل­گیری حکومت مستقل ایران مشاهده نمود.

موزه در ایران از 120 سال پیش ساخته شده است که اولین نمونه آن در زمان حکومت محمّدعلی شاه می­توان مشاهده نمود.`

1. موزه­های تاریخی و باستان­شناسی                          2. موزه­های مردم­شناسی

3. موزه­های تخصصی                       4. موزه­های صنعتی                          5. موزه­های علوم

موزه­های نظام                                      7. موزه­های هنر

* موزه­های تاریخی و باستان­شناسی :

این موزه­ها آثار و اشیای قدیمی را که می­توانند گویای زمینه و پیشینه، مردم­شناسی و باستان­شناسی و تاریخ­شناسی باشد در خود جای داده­اند. بیشتر آثار این موزه­ها بر اثر کاوش­های باستان­شناسی بدست آمده­اند و بیانگر فرهنگ و تمدن گذشته و تلفیق کننده علم، هنر و دانش یک ملت یا یک قوم هستند. چنین موزه­هایی، موزه­های مادر نیز نامیده می­شوند. موزه ملی ایران (ایران باستان)، موزه ملی ورسای در فرانسه و موزه تاریخی در واشنگتن از این نوع­اند.

* اصول کلی طراحی موزه:

1. اصل جمعیت                     2. اصل سازگاری فضاها و فعالیت­ها هم­جوار

3. اصل دسترسی آسان              4. خوانایی فضاها               5. سازگاری فعالیت­ها با کاربری­های اطراف

6. اصل امنیت                               7. اصل ایمنی                        8. زیادگی (توسعه آتی) 

  4. خوانایی فضاها: منظور از خوانایی، مشخص بودن محل فعالیت­های مختلف، ورودیهای اصلی، دسترسی به اسکله­ها، تأسیسات و دیگر عناصر موزه­­­­­­­­­­­­­ها است.

  8. زیادگی (توسعه آتی): در موزه­ها بایستی پیش­بینی فضای ذخیره برای گسترش موزه هنرهای معاصر در نظر گرفته شود تا کارکرد موزه هنرهای معاصر در آینده با مشکل مواجه نشود.

* نورپردازی در موزه:

1. پنجره دیواری                                    2. پنجره سقفی

3. کلستوری­ها (پنجره­های بام)                          4. نورپردازی مصنوعی

برخی از ظوابط موزه ها

* گالری ها

گالری ها که برای نمایش آثار هنری و اشیاء فرهنگی و علمی مورد استفاده قرار می گیرند باید دارای شرایط زیر باشند:

- ایمن باشد یعنی در مقابل خرابی، دزدی، آتش سوزی ایمن باشد.

- از نظر حفاظت در مقابل رطوبت، خشکی بیش از حد، نور شدید آفتاب و گرد و غبار مطمئن باشد.

- در شرایط عادی، زاویه ی دید انسان 24 یا 54 درجه به بالای سطح تراز چشم باشد.

-اشیاء مورد نمایش باید طوری قرار داده شوند که بدون زحمت در معرض دید مردم قرار بگیرند. 

* آمفی تئاتر

آمفی تئاتر باید جدا از مسیر عادی بازدیدکنندگان باشد، نزدیک به سالن اصلی ورودی و یا مستقیماً به آن راه داشته باشد. باید کاملا مجهز به وسایل ایمنی باشد. (درهای اضافی، سیستم مستقل برق، از نظر گرما و سر و صدا از بقیه بخش های ساختمان جدا باشد و ...)

- این سالن نیاز به طراحی فضای مناسب جهت دستگاه های نمایش فیلم، اسلاید و... دارد.

- خروجی ها باید مطابق با تعداد افراد و طول مسیر حرکت آنها طراحی و به طرف بیرون باز شوند.

- ارتفاع درها نباید از 220 سانتیمتر کمتر باشد.

- عرض کریدورها 1100 میلیمتر برای تا 100 نفر، 1600 میلیمتر برای تا 250 نفر باید باشد.

- پلکان با عرض 1100 میلیمتر برای تا 100 نفر، 1600 میلیمتر برای تا 250 نفر باید باشد.

- حداقل ارتفاع پله ها 14 سانتیمتر و حداکثر آن  18 سانتیمتر باید در نظر گرفته شود.

- برای کوتاه کردن زمان انعکاس صوت، حجم محوطه به ازای هر صندلی 14/ 5/7 مترمکعب می باشد.

- از طرح دیوارهای قوسی و سهمی و دیوارهایی به شکل مقعر خودداری شود.

- سرانه سالن نمایش بدون احتساب فضای صحنه 1/1 متر مربع برای هر نفر می باشد.

- اگر برای هر 4-3 راهرو یک در خروجی جانبی به عرض 1 متر در نظر گرفته شود، به ازا هر راهرو 25 صندلی مجاز است.

- خط دید هر تماشاچی بایستی 12 سانتیمتر بالاتر از چشم تماشاچی ردیف جلو باشد.

- حداکثر فاصله آخرین ردیف از خط جلوی صحنه 24 متر می باشد.

- باید به گونه ای طراحی شود که بتوان صحنه را از هر جای سالن به وضوح و به خوبی دید یعنی باید تطابقی بین عمق و عرض آن موجود باشد.

- صحنه های بدون بسط و گسترش مساحت کمتر از100 مترمربع، سقف صحنه کمتر از 1 متر بالاتر از قسمت فوقانی جلوی صحنه است.

-نسبت ارتفاع جلوی صحنه به عرض، باید 6: 1 باشد.

- فاصله لبه نشیمن هر صندلی تا پشتی صندلی جلویی برای صندلی های ثابت حداقل 60 سانتیمتر و برای صندلی های تاشو حداقل 40 سانتیمتر باید باشد.

- حداقل عرض صندلیها از محور تا محور دسته ی صندلی نباید از 50 سانتیمتر کمتر باشد و حداقل عمق نشیمن صندلیها نباید از 40 سانتیمتر کمتر باشد.

- ارتفاع اتاق پروژکسیون نباید از 5/2 متر کمتر باشد.

 * کتابخانه

مهمترین نکته ای که در طراحی اولیه ی کتابخانه باید مورد توجه قرار گیرد، آرامش و سکوت و محیط مطبوع آن است که هم به محل استقرار آن در مجموعه و هم به مصالح به کار رفته در آن مربوط می شود.

- تابش مستقیم نور خورشید به کتابخانه نادرست است. به همین منظور بلید سعی شود نور کتابخانه از طریق جبهه ی شمالی تامین شود.

- از آشکارسازهای گرما و دود استفاد شود، از روش آب پاشیدن دوری کنید زیرا آسیب آن برای کتاب بیش از آتش است.

- در بخش کتب مرجع برای هر 1000 جلد کتاب مساحت 10 متر مربع اختصاص داده می شود.

- در فضای دسترسی باز؛ 15 متر مربع بر 1000 جلد کتاب (حداقل 100 متر مربع) اختصاص داده می شود.

- میز مطالعه برای خواننده کتاب 600×900 میلیمتر مربع است و به ازا هر نفر 25/2 متر مربع فضا برای مطالعه اختصاص داده می شود.

- فضای میان قفسه ها باید حداقل 4/1 -3/1 متر عرض داشته باشند.

- راهرو میان قفسه ها نباید بیش از 3 متر طول داشته باشند.

- همه ی کتابخانه ها به یک اتاق کار کوچک (10 متر مربع) و انباری کتاب مجهز به قفسه بندی (5 متر مربع) نیاز دارند.

* اداری

بخش اداری بهتر است از طریق سالن اصلی ورودی در دسترس عموم باشد، لیکن در نظر گرفتن ورودی مجزا و مستقل به منظور دستیابی کارکنان و افراد ویژه بسیار مناسب است.

* پژوهشی

مساحت آزمایشگاه ها باید متناسب با اندازه موزه باشد و فضایی که به این منظور اختصاص می یابد باید وسیع بوده، از نور کافی و جریان هوای مناسب برخوردار باشد. همچنین به تمامی امکانات پیشگیری در برابر دزدی و آتش سوزی مجهز بوده و به آسانی از درون و برون موزه قابل دسترس باشد.

* آموزشی

در فضاهای آموزشی مسئله ی نور همیشه حائز اهمیت است.

در صورتی که عمق کلاس از 5/6 متر بیشتر باشد حداقل عرض پنجره باید 20/1 متر و ارتفاع آن 2 تا 5/2 متر باشد. ضمناً تابش نور باید از سمت چپ صورت گیرد.

* انبار

- بسیاری از موزه ها برای جلوگیری از مسائل ناشی از فشار و بار سنگین بر ساختمان طبقه زیرین آن را بعنوان انبار مورد استفاده قرار می دهند.

- در سیستم انبار و نگهداری متحرک بافته های تخت، فاصله عمودی بین دو میله افقی موجود در هر واحد، باید به گونه ای در نظر گرفته شود که با اندازه بافته هایی که بر روی آنها انداخته خواهد شد، متناسب باشد. فاصله بین ریلها در سقف برای بافته های سبک، 15 سانتیمتر و برای بافته های سنگین با حجم زیاد، 20 سانتیمتر مناسب است. فاصله بین انتهای شی آویزان با کف اتاق برای گردش هوا باید 60 سانتیمتر در نظر گرفته شود. همچنین فضای پیش بینی شده در وسط اتاق باید به اندازه ای باشد که بتوان هر واحد را به راحتی در معرض نمایش گذاشت.

* پارکینگ

- لازم است پارکینگ کارمندان از پارکینگ عمومی مجزا گردد و حتی الامکان فضایی سرپوشیده و یا حداقل سایه افکن (خصوصا برای پارکینگ کارمندان که ماشین مدت زیادی پارک می گردد) در نظر گرفته تا از تابش آفتاب و نیز ریزش نزولات آسمانی محفوظ باشد.

- ورودی سواره حداقل 150 متر از تقاطع خیابان فاصله داشته باشد، یا از لاین کند شونده برای دستیابی به ورودی استفاده شود.

* تأسیسات

محل ساختمان تاسیسات باید به گونه ای طراحی شود که امکان دسترسی سواره و پیاده به آن مسیر باشد و دور از گالری ها و موزه باشد تا آلودگی های صوتی و هوایی آن مزاحمت ایجاد نکند.

ü   نکاتی در باب معماری موزه

1) هر فعالیتی که مخاطب در موزه انجام می دهد نیاز به فضایی برای فعالیت متضاد آن دارد تا احساس خستگی در مخاطب از بین برود.

2) سلسله مراتب به جا و مناسب فضای استراحت کوتاه مدت، بازده موزه را بالا برده و شوق بازدیدکننده را برای ماندن و دیدن افزایش می دهد.

3) چون در موزه دید از نزدیک اتفاق می افتد، برای رفع خستگی چشم نیاز به دیدن دور دست می شود و به تبع آن توجه به چشم اندازهای اطراف، آزاد و بازگذاشتن مسیر دید چشم اندازهای اطراف و ارتباط بصری این چشم اندازها با تالارهای نمایش اشیاء از اهمیت خاصی برخوردار می شود.

4) محل فعالیت انسان نیاز به فضای باز و نور طبیعی، و محل نمایش اشیاء نیاز به نور مصنوعی دارد. معماری فضای نمایش باید بتواند به این فعالیت ها و نیازهای متضاد پاسخ دهد.

5) معماری موزه باید به گونه ای باشد که هم رسالت اجتماعی آن با ارتباط مستقیم با مخاطب لحاظ شود و هم مسائل امنیتی و حفاظتی رعایت گردد.

6) هنر طراح در طراحی موزه، همنشینی مناسب فعالیت های متضاد خواهد بود.

7) باید توجه کرد که موزه و ساختمان آن وسیله نمایش اشیاء است و نه اشیاء وسیله نمایش ساختمان موزه.

8) ویژگی های معماری موزه باید منطبق بر روابط هماهنگ فضا، نور و آثار باشد.

9) معماری موزه باید قابل تطبیق با مساله غرفه بندی و دسته بندی اشیاء بوده و بر آن تاکید کند.

10) در عرصه نمایش، هیچ فضایی را نمی توان مطلقا ارتباطی دانست. کوچکترین سطح موزه نیز باید در خدمت ارائه اطلاعات و نمایش آثار برای مخاطب باشد.

11) در معماری موزه، مدار گردش بازدیدکننده و مسیر حرکت کارکنان و مسیرجابجایی آثار باید از همدیگر جدا شوند.

12) ورودی باید به صورت یک عنصر معماری مستقل اما در رابطه تنگاتنگ با موزه طراحی شود.

13) ورودی پلی است که مردم را با محتویات موزه پیوند می دهد.

14) طراحی ورودی مستقل برای برخی فضاهای خدماتی مانند رستوران ها و... موزه را در معرض بازدید اتفاقی  قرار می­دهد و به جذب مخاطب و فعال نگه داشتن مجموعه کمک می کند.

15) شیرازه اولیه هر موزه ای رابطه شی و مخاطب است.

16) هر بیننده ای به بهانه برقرار نمودن ارتباط فردی با شی به موزه می آید.

17) طراح، در ساماندهی فضایی موزه باید کوشش کند تا نظمی را بوجود آورد که بازدیدکننده به راحتی بتواند در فضاهای مختلف موزه سیر کند و سلسله مراتب را به خوبی درک کند.

18) طراح باید کوشش کند تا در فضای نمایش قطع بازدید صورت نگیرد و حرکت عمودی مخاطب با حرکت افقی تلفیق گردد.

19) رسالت طراح در طرح موزه این است که فضا به گونه ای تعریف و خلق شود که مخاطب عمق مسائل را دریابد و نتایج موردنظر حاصل شود.

برنامه عملکردی و فیزیکی

عرصه بندی کل مجموعه

برای عرصه بندی موزه و تقسیم بندی عناصر نمایش باید بین مجموعه اشیاء به نمایش درآمده، مدار بازدید یا محورهای هدایت و بخش های اطلاع رسانی هماهنگی به وجود آورد. در هر موزه ای به اعتبار و ارتباط با بازدیدکننده، سه عرصه ی مختلف وجود دارد:

عرصه عمومی: با دسترسی بی واسطه ی عموم مردم. شامل گالری ها، کتابخانه، آمفی تأتر و ...

عرصه خصوصی: که میزان فضای ناچیزی نیاز دارد و شامل فضاهای اداری، انبارها، خدمات داخلی بنا و ... می باشد.

عرصه عمومی- خصوصی: شامل فضاهای تحقیقاتی، آموزشی، رستوران ها، سرویس های بهداشتی و دیگر خدمات رفاهی می باشد.